Có chở trăng về kịp tối nay?
CÓ CHỞ TRĂNG VỀ KỊP TỐI NAY ?
(BÀI CHIA SẺ TRONG THÁNH LỄ KỶ NIỆM 100 NĂM SINH NHẬT THI SĨ HÀN MẶC TỬ[1])
(22/11/1912 – 22/11/2012)
LM. Giuse Trương Đình Hiền
Kính thưa cộng đoàn Phụng Vụ,
Trong bầu khí ấm cúng, thân thương của Bàn Tiệc Thánh Thể hôm nay, thánh lễ dành kỷ niệm 100 năm ngày sinh của thi sĩ Hàn Mặc Tử, một nhà thơ Công Giáo, một vì sao chói lọi trên vòm trời thi ca Việt Nam thế kỷ 20, quả thật chúng ta thấy gần gũi dường nào và ấm cũng biết bao :
– Ấm cúng với nhau, bên nhau trong niềm tin phục sinh – cõi vĩnh hằng và trong đồng cảm văn hóa, văn hóa của thi ca mà người đón mời và nối kết hôm nay – thi sĩ Hàn Mặc Tử, đang hiện diện cách vô hình.
– Gần gũi với cõi thiêng liêng, với Đấng Thiên Chúa yêu thương và toàn năng, một sự gần gũi mà hình như chỉ có ngôn ngữ thi ca của Hàn Mặc Tử mới diễn đạt cách tài tình và sống động :
Cả trời bỗng tiêu diêu như báu vỡ:
Nên tiếng vang thầm dội đến thâm tâm,
Mà ta ngỡ đấng tiên tri muôn thuở
Giữa đêm nay còn đứng giảng Phúc Âm. (Nguồn Thơm)
Hôm nay chúng ta tưởng niệm một người đã khuất nhưng trong một “bàn tiệc của sự sống” ; niềm tin đã nối kết kẻ sống và người đã ra đi trong niềm hoan vui đoàn tụ và hy vọng phục sinh. Cố nhạc sĩ Trịnh Công Sơn rất chí lý khi diễn tả cảm nhận nầy trong ca khúc “Nối vòng tay lớn” : “Người chết nối linh thiêng vào đời và nụ cười nở trên môi”. Tôi tin chắc rằng, nếu thi sĩ Hàn Mặc Tử mà sống lại và hiện diện như chúng ta và với chúng ta trong bối cảnh nầy, chắc anh đã có một bài thơ khác về cái chết, về sự sống bên kia sẽ đầy hy vọng, tươi sáng hơn những bài thơ mà anh đã sáng tác khi liên tưởng tới cái chết của chính mình, một sự hiện hữu của thế giới bên kia mà anh cảm nhận quá ư cô đơn, đen tối, lạnh lùng :
Tôi vẫn còn đây hay ở đâu ?
Ai đem tôi bỏ dưới sông sâu ?
Sao bông phượng nở trong màu huyết ?
Nhỏ xuống lòng tôi những giọt châu ? (Những Giọt Lệ)
Hoặc :
Rồi hồn ngắm tử thi hồn tan rã,
Bốc thành âm khí loãng nguyệt cầu xa .
Hồn mất xác, hồn sẽ cười nghiêng ngả,
Và kêu rêu thảm thiết khắp bao la … (Hồn lìa khỏi xác)
Hoặc :
Một mai kia ở bên khe nước ngọc
Với sao sương Anh nằm chết như trăng
Không tìm thấy nàng tiên mô đến khóc
Đến hôn Anh và rửa vết thương tâm (Duyên kỳ ngộ)
Mà quả thật, hôm nay, trên cõi vĩnh hằng, chắc chắn anh đã cảm nhận khác rồi.
Đặc biệt hôm nay, và trong suốt bao tháng năm qua, tưởng nhớ đến anh không chỉ là “bông phượng nở trong màu huyết“ để “Nhỏ xuống lòng tôi những giọt châu“, hay để “nàng tiên mô đến khóc ” vàhôn Anh và rửa vết thương tâm” …mà như nhận xét của Kiều Văn :
“Hơn nửa thế kỷ qua, không thể đếm xuể những con người thuộc mọi tầng lớp, mọi trình độ, đã nghiêng mình kính cẩn trước anh linh Hàn Mặc Tử, không thể đong được những dòng lệ mà người đời đã nhỏ xuống khóc người thi sĩ tài hoa bạc mệnh ấy” (Trích trong bài khảo luận : “Hàn Mặc Tử Anh là ai ? của Hoàng Vũ Thuật)
Nhưng cho dù anh thế nào và nhiều người ở đây đã biết về anh ra sao, thì trong ngày kỷ niệm 100 năm anh mở mắt chào đời, 100 năm anh được Thượng Đế trao ban cuộc sống làm người và làm con Thiên Chúa, chúng ta cũng phải một lần sơ lượt cuộc đời và sự nghiệp của anh, như nghĩa cử “đập cổ kính ra tìm lấy bóng”, một cái bóng vĩ đại trên thi đàn Việt Nam và trong vườn thơ Công Giáo.
Hàn Mạc Tử hay Hàn Mặc Tử [2] tên thật là Nguyễn Trọng Trí. Sinh ngày 22.9.1912 tại làng Lệ Mỹ, tổng Võ Xá, huyện Phong Lộc (nay là Đồng Hới), tỉnh Quảng Bình. Được rửa tội ngày 25.9.2012 tại nhà thờ Tam Tòa với tên thánh Phanxicô Assisi và 21 năm sau – 1933 – chịu phép Thêm Sức tại nhà thờ Chính Tòa Qui Nhơn với tên thánh là Phanxicô Xavie.[3] Thân phụ và thân mẫu của thi sĩ là Vinh Sơn Phaolô Nguyễn Văn Toản và Maria Nguyễn thị Duy.
Nhà thơ Hàn Mạc Tử là người con thứ tư trong một gia đình có 8 anh chị em: anh trai là Nguyễn Bá Nhân, hai chị là Nguyễn Thị Như Nghĩa, Nguyễn Thị Như Lễ và bốn em trai là Nguyễn Bá Tín, Nguyễn Bá Hiếu, Nguyễn Văn Hiền, Nguyễn Văn Thảo. Vì là một nhà nho học, ông Nguyễn Văn Toản đã chọn Ngũ Thường (Nhân, Nghĩa, Lễ, Trí Tín) của Ðức Khổng Tử để đặt tên cho các con với ước mong chúng sẽ bước theo vết chân của các bậc thánh hiền.[4]
Do hoàn cảnh gia đình, thi sĩ phải di cư và sống nhiều nơi : Sa Kỳ Quảng Ngãi (1924-1926), Qui Nhơn (1926-1928), Học Pellerin ở Huế (1928-1930), làm công chức ở Qui Nhơn (1930-1933), sống và viết báo tại Sài Gòn (1934-1936), về lại Qui Nhơn và tạm trú nhiều nơi khi trỗ bệnh hiểm nghèo (1937-1940). Ngày 20.09.1940 nhập trai phong Qui Hòa với số hiệu bệnh nhân 1134 để được các nữ tu dòng Phan Sinh Thừa Sai Đức Mẹ chăm sóc.
Sau 52 ngày được các nữ tu, đặc biệt sơ Julienne và Mẹ Nhất Maria Juetta, tận tình săn sóc, cùng một người bạn thân đồng bệnh đồng đạo người Huế, ông Nguyễn Văn Xê, giúp đỡ, nhà thơ tài hoa bạc mệnh Hàn Mạc Tử đã nhẹ nhàng tắt thở lúc 5 giờ 45 sáng ngày 11 tháng 11, 1940, hưởng dương 28 tuổi.[5]
Sau đây là “gia tài văn hóa” của Hàn Mặc Tử :
– Lệ thanh thi tập Thơ
– Gái quê Thơ
– Nắng xuân Giai phẩm
– Đau thương Thơ
– Xuân như ý Thơ
– Thượng thanh khí Thơ
– Cẩm châu duyên Thơ
– Duyên kỳ ngộ Kịch
– Quần tiên hội Kịch
– Chơi giữa mùa trăng Thơ văn xuôi
Sau 72 năm từ khi thi sĩ qua đời (1940), đã có không biết bao nhiêu phê bình, đánh giá , nghiên cứu, mổ xẻ. Nhà phê bình Trần Văn Lý trong tiểu luận văn học tái bản năm 2006, đã xếp Hàn Mặc Tử là một trong 4 thi sĩ tiêu biểu đáng nhớ nhất của thế kỷ 20.[6]
Riêng trong lãnh vực niềm tin và thi ca nơi hàn Mặc Tử, linh mục Trần Quý Thiện đã có những nhận xét chí lý :
“Hàn Mặc Tử, một thi nhân, một nhà thơ Công Giáo, một tâm hồn thuấn nhầm Niềm Tin Công Giáo sâu sắc, được nuôi dưỡng bằng kinh nguyện, bằng đời sống nội tâm phong phú thánh thiện, đã khám phá được những chiều kích mới lạ vượt qua những niềm đau bất hạnh mà thi nhân đã trải qua. Càng đọc thi phẩm bất hủ Ave Maria càng đưa chúng ta tới bến bờ huyền nhiệm trong thế giới vô hình. Phải chăng qua đó, nhà thơ đã đi tiên phong trong sứ mệnh trình bày một nền Thần học Á Châu dựa trên những suy tư và văn hóa lâu đời của Á Châu. Ðem tôn giáo vào thơ, lấy nguồn cảm hứng thơ trong tôn giáo phải chăng Hàn Mạc Tử đã đi đúng con đường mà sau này Tông Huấn Giáo Hội Á Châu đã trình bày. Ðây chính là một vinh dự cho Giáo Hội Công Giáo Việt Nam, vì có một người con đã đóng góp và khai phá một con đường mới trong Văn Học Việt Nam”[7].
Nhưng có lẽ để tóm kết những gì đặc biệt nhất, thâm sâu nhất, tuyệt vời nhất về giá trị thi ca nơi Hàn Mặc Tử, cả đạo lẫn đời, nhiều người có thể tâm đắc với nhận xét của thi sĩ Chế Lan Viên, người bạn và nhà thơ đồng thời với Hàn Mặc Tử : “Tôi xin hứa hẹn với các người rằng, mai sau, những cái tầm thường, mực thước kia biến tan đi và còn lại của cái thời kỳ này chút gì đáng kể, đó là Hàn Mặc Tử”.
Kính thưa cộng đoàn,
Trong khung cảnh Phụng Vụ của thánh lễ tưởng niệm hôm nay, đặc biệt, qua gợi ý của trích đoạn Tin Mừng Luca về “Dụ ngôn người gieo giống”, tôi chỉ xin chia sẻ đôi điều về người thi sĩ mang danh “thi sĩ của đạo quân Thánh Giá” :
1. Hàn Mặc Tử : người đã đem hạt giống Lời Chúa, hạt giống đức tin nhập thể vào đời bằng ngôn ngữ thi ca.
Để xác định ý nghĩa nầy chúng ta có thể đọc lại chính quan niệm của anh về thơ :
“Đức Chúa trời tạo ra trăng, hoa, nhạc, hương là để cho người đời hưởng thụ, nhưng người đời u mê phần nhiều không biết tận hưởng một cách say sưa, và nhân đấy chiêm nghiệm lẽ mầu nhiệm, phép tắc của Đấng Chí tôn. Vì thế, trừ hai loài trọng vọng là “ thiên thần” và “ loài người”, Đức Chúa Trời phải cho ra đời một loài thứ ba nữa: “ loài thi sĩ”! Loài này là những bông hoa rất quí và rất hiếm, sinh ra đời với một sứ mạng rất thiêng liêng: Phải biết tận hưởng những công trình châu báu của Đức Chúa Trời đã gây nên, ca ngợi quyền phép của Người, và trút vào linh hồn người ta những nguồn khoái lạc đê mê, nhưng rất thơm tho tinh sạch…Cho nên tất cả thi sĩ trong đời phải qui tụ, phải đi khơi mạch thơ ở Đức Chúa Trời. Thi sĩ không phải là một người thường. Với một sứ mệnh của Trời thi sĩ phải biết đem cái tài năng ra ca ngợi Đấng Chí Tôn, và làm cho người đời thấy rõ vẽ đẹp của thơ, để đua nhau nhìn nhận và tận hưởng…” (Thư gửi cho Trọng Miên: Quan niệm về Thơ).
Và phải chăng đó chính dòng chảy bất tận thiên thu của công trình “hội nhập hạt giống Lời Chúa” mà ngay từ thuở hồng hoang Cựu ước, các tác giá Thánh Kinh thể hiện với “Diễm Tình Ca”, với “Thánh Vịnh”, với những hình ảnh thơ mộng nơi Isaia, tình tứ nơi Hô-sê hay huyền ảo, mầu nhiệm với Ê-giê-ki-en, Đa-ni-en…
Chỉ một đôi câu trong bài thơ “Thánh Nữ Đồng Trinh”, thi sĩ Hàn Mặc Tử đã cho chúng ta cái cảm nhận thật sống động về mầu nhiệm Nhập Thể-Giáng Sinh :
Hỡi Sứ Thần Thiên Chúa Gabriel,
Khi người xuống truyền tin cho Thánh Nữ,
Người có nghe xôn xao muôn tinh tú?
Người có nghe náo động cả muôn trờỉ
Người có nghe thơ mầu nhiệm ra đời…(Thánh Nữ Đồng Trinh)
Và đó chính cuộc gặp gỡ, giao duyên của những con người đã từng có những cảm nhận sâu xa về đức tin, về Lời Chúa để có thể “bật ra” những diễn cảm thâm thúy, hay ho mà lịch sử Giáo Hội đã minh chứng qua các chứng nhân như Giáo phụ Augustinô, các nhà thần bí như Têrêsa Avila, Gioan Thánh Giá…[8]
Riêng Hội Thánh Việt Nam, trước Hàn Mặc Tử, cũng đã có bao nhiêu con người đã vận dụng thơ văn để chuyển tải Lời Chúa, để truyền bá đức tin mà hôm nay chúng ta xác nhận bằng ngôn ngữ của thời đại đó là những cuộc “hội nhập văn hóa”.[9]
2. Hàn Mặc Tử : Người đã biến cuộc đời thành mảnh đất tốt để hạt giống đức tin sinh hoa kết trái phong phú.
Với chỉ 28 năm trong cuộc đời tại thế mà trong đó là lao đao lận đận trong bể khổ bến mê, thất bại trong đường tình, đớn đau vì bệnh tật. Thế nhưng, Hàn Mặc Tử không vì thế mà để cuộc đời mình chìm đắm trong thất vọng nảo nề, thui chột trong đầu hàng bế tắc. Anh đã sống hết mình và đã biến mình thành một “hạt giống chịu mục nát với thời gian”, một “mảnh đất tốt để trỗ sinh nhiều hoa trái”. Anh đã nói :
“Tôi đã sống mãnh liệt và đầy đủ. Sống bằng tim, bằng phổi, bằng máu, bằng lệ, bằng hồn. Tôi đã phát triển hết cả cảm giác của Tình Yêu. Tôi đã vui, buồn, giận hờn đến gần đứt cả Sự Sống”. (Lời tựa của tập Thơ Điên 1938)
Trong ý nghĩa đó, quả Hàn Mặc Tử đã gia nhập những thế hệ nhân chứng mà thi sĩ đã tự nhận đó là “đạo quân Thánh giá” :
“Đây thi sĩ của đạo quân Thánh giá,
Nửa đêm nay vùng dậy để tung hô,
Để sớt cho cả xuân xuân thiên hạ
Hương mến yêu là lộc của lời thơ”. (Nguồn Thơm)
Kính thưa quý vị, trong bàn Tiệc Thánh Thể hôm nay, trong niềm tin vào sự Phục Sinh của Chúa Kitô, chúng ta tin rằng, Hàn Mặc Tử đang cùng chúng ta tham dự bàn Tiệc Tạ Ơn nầy, đang cùng nhau dâng lời ca ngợi tạ ơn Chúa, tôn vinh Đức Mẹ Đồng Trinh, lời tôn vinh ca ngợi vượt qua không gian và thời gian mà ngày xưa chính thi sĩ đã từng cảm nhận :
Ngọc như ý vô tri còn biết cả
Huống chi tôi là Thánh thể kết tinh
Tôi ưa nhìn Bắc Đẩu rạng bình minh,
Chiếu cùng hết khắp ba ngàn thế giớị..
Sáng nhiều quá cho thanh âm vời vợi,
Thơm dường bao cho miệng lưỡi khong khen. (Thánh Nữ Đồng Trinh)
Và có lẽ, nói về Hàn Mặc Tử sẽ không bao giờ ta nói hết, chia sẻ về người thi sĩ mang tiếng “Điên” nầy sẽ không bao giờ cạn. Bởi chính anh ta cũng chỉ là một nổi khát vọng vô bờ như hình ảnh con chim phượng hoàng bay cao, bay cao lên mãi như lời thơ anh :
Phượng Trì! Phượng Trì!Phượng Trì! Phượng Trì!
Thơ tôi bay suốt một đời chưa thấu,
Hồn tôi bay đến bao giờ mới đậu.
Và như thế, để tưởng niệm 100 năm ngày sinh của Hàn Mặc Tử hôm nay, chúng ta cũng chỉ như một khách sang sông mượn chiếc thuyền chở trăng về quá khứ cho kịp tối nay :
Thuyền ai đậu bến Sông Trăng đó,
Có chở trăng về kịp tối nay? (Đây thôn Vỹ Dạ)
Để nói với Hàn Mặc Tử rằng : Yên tâm đi thi sĩ, chúng tôi ở đây, bây giờ vẫn dành cho anh một tình cảm đậm đà, đậm đà như tim anh đã từng rung lên khi về thăm thôn Vỹ :
Ở đây sương khói mờ nhân ảnh,
Ai biết tình ai có đậm đà? (Đây thôn Vỹ Dạ)
Và như thế, chúng ta đã sẵn sàng cùng với anh tiến dâng cuộc đời làm hy lễ. Amen.
[1] Trong bài chia sẻ nầy, xin được dùng tên “Hàn Mặc Tử”, là bút hiệu sau cùng của thi sĩ Nguyễn Trọng Trí và cũng là tên được xã hội và công luận đang sử dụng (Sách vở, báo chí, bài viết, tên đường…). Để rộng đường dư luận về hai bút danh “Mạc” và “Mặc” xin tham khao 2 tài liệu sau : Tài liệu 1. Bài cuối trong loạt bài “Hàn Mặc Tử : Nhà thơ có số phận kỳ lạ” của Trần Việt Thu”. Nguồn http://vietbao.vn/tp/Han-Mac-Tu. tài liệu 2 : Tác phẩm : Có một vườn thơ đạo, tập 1. Phần ghi chú từ trang 21-22 của nhà thơ Trăng Thập Tự.
[2] Bút danh Hàn Mạc Tử : Nguyễn Trọng Trí làm thơ từ năm mười sáu tuổi lấy hiệu là Phong Trần rồi Lệ Thanh. Đến năm 1936, khi chủ trương ra phụ trương báo Saigon mới đổi hiệu là Hàn Mạc Tử, sau ông lại đổi thành Hàn Mặc Tử. “Hàn Mạc Tử” nghĩa là chàng trai đứng sau bức rèm lạnh lẽo, trống trải. Sau đó bạn bè gợi ý ông nên vẽ thêm mặt trăng khuyết vào bức rèm lạnh lẽo để lột tả cái cô đơn của con người trước thiên nhiên, vạn vật. “Mặt trăng khuyết” đã được “đặt vào” chữ “Mạc” thành ra chữ “Mặc”. Hàn Mặc Tử có nghĩa là “chàng trai bút nghiên”. (Theo Bách khoa toàn thư mở Wikipedia)
[3] Là một gia đình công giáo, theo luật Giáo Hội, sau khi sinh được 3 ngày, ngày 25 tháng 9, 1912, bé Nguyễn Trọng Trí được cha mẹ đưa đến nhà thờ Giáo xứ Tam Tòa, (thành lập năm 1885, sau biến cố Văn Thân), tỉnh Ðồng Hới, để được linh mục Phó xứ Giuse Trần Phan rửa tội, lấy tên thánh là Phanxicô Assisi, người đỡ đầu là ông Phanxicô Thông Hài, sổ rửa tội giáo xứ ghi số 437.- Nhưng mãi đến năm 1933, khi Hàn Mặc Tử lên 21 tuổi, mới được lãnh Thêm Sức tại nhà thờ Chánh Tòa Quy Nhơn với tên thánh Thêm Sức là Phanxicô Xaviê. “Tưởng niệm nhà thơ Công Giáo Hàn Mặc Tử của LM. Nguyễn Quý Thiện (16.10.2011) – Nguồn : Diễn đàn CLCGK (http://clcgk.forumotion.net)
[4] Theo bài viết “Tưởng niệm nhà thơ Công Giáo Hàn Mặc Tử của LM. Nguyễn Quý Thiện (16.10.2011) – Nguồn : Diễn đàn CLCGK (http://clcgk.forumotion.net)
[5] Đọc thêm tài liệu đã dẫn.
[6] Trần Văn Lý.Cam nhận thi ca, Tiểu luận văn học. NXB Thanh Niên 2006. Trang 273-279.
[7] Có một vườn thơ đạo, Tập 1, trang 33-34
[8] Xin xem phần 9 : Từ góc nhìn huyền học Cát Minh của Trăng Thập Tự trong tác phẩm “Có một vườn thơ đạo”, tập 1. Từ trang 455-526.
[9] Xem tác phẩm “Ở thượng nguồn thi ca Công Giáo ViệtNam” – Miền thơ kinh cầu nguyện, của Lê Đình Bảng.
